Το Φεβρουάριο του 1993 πραγματοποιήθηκε στο Κολλέγιο Wellesley της Μασαχουσέτης μία ομιλία με θέμα τον πολιτισμό της αρχαίας Αιγύπτου. Ο ομιλητής Yosef A.A. ben Jochannan είχε παρουσιαστεί από τους υπεύθυνους της εκδήλωσης ως “διακεκριμένος αιγυπτιολόγος”.
Στην ομιλία του ο Jochannan υπεστήριξε ούτε λίγο ούτε πολύ ότι οι αρχαίοι Έλληνες έκλεψαν ουσιαστικά τον πολιτισμό τους από την Αίγυπτο, ότι ο φιλόσοφος Αριστοτέλης μετέβη μαζί με τον Μέγα Αλέξανδρο στην Αλεξάνδρεια και τη Βιβλιοθήκη της, την οποία ο Αριστοτέλης λεηλάτησε για να συγγράψει τα έργα του.
Κατά την ώρα των ερωτήσεων η καθηγήτρια κλασικών σπουδών Mary Lefkowitz (επίσης Εβραία)ρώτησε τον ομιλητή γιατί ισχυρίστηκε κάτι τέτοιο τη στιγμή που η Αλεξάνδρεια απέκτησε την περίφημη βιβλιοθήκη της μετά τον θάνατο του Αριστοτέλη και άλλωστε ο Έλληνας φιλόσοφος ουδέποτε πήγε στην Αίγυπτο. Ο Jochannan αρνήθηκε να απαντήσει, εγκαλώντας την Lefkowitz για εμπάθεια και αρνητική στάση απέναντι στις απόψεις του μαύρου πληθυσμού. Μετά τη διάλεξη πολλοί σπουδαστές κατηγόρησαν με τη σειρά τους τη Lefkowitz για ρατσισμό και μονομερή αντίληψη της ιστορίας.
Στην ομιλία του ο Jochannan υπεστήριξε ούτε λίγο ούτε πολύ ότι οι αρχαίοι Έλληνες έκλεψαν ουσιαστικά τον πολιτισμό τους από την Αίγυπτο, ότι ο φιλόσοφος Αριστοτέλης μετέβη μαζί με τον Μέγα Αλέξανδρο στην Αλεξάνδρεια και τη Βιβλιοθήκη της, την οποία ο Αριστοτέλης λεηλάτησε για να συγγράψει τα έργα του.
Κατά την ώρα των ερωτήσεων η καθηγήτρια κλασικών σπουδών Mary Lefkowitz (επίσης Εβραία)ρώτησε τον ομιλητή γιατί ισχυρίστηκε κάτι τέτοιο τη στιγμή που η Αλεξάνδρεια απέκτησε την περίφημη βιβλιοθήκη της μετά τον θάνατο του Αριστοτέλη και άλλωστε ο Έλληνας φιλόσοφος ουδέποτε πήγε στην Αίγυπτο. Ο Jochannan αρνήθηκε να απαντήσει, εγκαλώντας την Lefkowitz για εμπάθεια και αρνητική στάση απέναντι στις απόψεις του μαύρου πληθυσμού. Μετά τη διάλεξη πολλοί σπουδαστές κατηγόρησαν με τη σειρά τους τη Lefkowitz για ρατσισμό και μονομερή αντίληψη της ιστορίας.
«Αφροκεντρισμός»
Στα αμερικανικά πανεπιστήμια ο αφροκεντρισμός (afrocentrism ή afrocentricity) αποτελεί μία ιδεολογική κίνηση με ιστορικές και πολιτικές προεκτάσεις, η οποία εξαπλώθηκε σε πολλά πανεπιστήμια της αντίπερα όχθης του Ατλαντικού ιδίως από τη δεκαετία του ‘90. Πρόκειται για ένα παρακλάδι του νέου ρεύματος της “πολιτικής ορθότητας” (politically correct) που σάρωσε την αμερικανική κοινωνία τα τελευταία δέκα έτη.
Ο βασικός πυρήνας των θέσεων του αφροκεντρισμού είναι ο εξής: Μητέρα του πολιτισμού - και ειδικότερα του Δυτικού - είναι η ήπειρος της Αφρικής και φορείς του πολιτισμού τα μαύρα αφρικανικά έθνη. Στην Αφρική είχαν αναπτυχθεί υψηλού επιπέδου κοινωνίες(σ.σ:!!! και που βρίσκονται τα απομεινάρια τους;;;;κανέναν μεγάλο συγγραφέα ή επιστήμονα αρχαίο μαύρο γνωρίζουμε;;;), πολύ προτού καταφέρουν να εμφανιστούν στο ιστορικό προσκήνιο τα λευκά έθνη. Η αρχαία Αίγυπτος δεν ήταν παρά η κορωνίδα του μαύρου αφρικανικού πολιτισμού(σ.σ.:τρικυμία εν κρανίω) και οι ίδιοι οι Αιγύπτιοι ήταν μαύροι από ανθρωπολογικής απόψεως.
Ο αφρικανικός πολιτισμός της Αιγύπτου επηρέασε καταλυτικά τον ελληνικό κόσμο και τη γένεση του κλασικού πολιτισμού, αφού οι αρχαίοι Έλληνες δανείστηκαν ή μάλλον έκλεψαν τη θρησκεία, την επιστήμη, τη φιλοσοφία, τα καλλιτεχνικά και διανοητικά τους επιτεύγματα, από τους αρχαίους Αιγυπτίους, αλλά και τους Χαναανίτες και τους Φοίνικες. Επιφανείς μορφές του αρχαίου κόσμου όπως ο Σωκράτης, η Κλεοπάτρα ή ο Ιησούς Χριστός, ήταν μαύροι. Αλλά και στη νεώτερη εποχή μαύροι ήταν ο επιφανής μουσικός Ludwig van Beethoven και η αυτοκράτειρα Ιωσηφίνα της Αυστρίας.(Και ο Beethoven μαύρος!!!)
Εν γένει, ολόκληρος ο λευκός δυτικός πολιτισμός ή τουλάχιστον οι ευγενέστερες εκφάνσεις του, οφείλονται στους μαύρους πληθυσμούς της Αφρικής. Όσο εξωπραγματικά και αν ακούγονται όλα αυτά, πολλά μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας αλλά και των λοιπών εκπαιδευτικών βαθμίδων στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα έχουν υιοθετήσει πλήρως και τα έχουν συμπεριλάβει στο πρόγραμμα διδασκαλίας τους.
Πέρα όμως από όλα αυτά ο αφροκεντρισμός φθάνει και σε ακόμη πιο ακραίες και ανιστόρητες θέσεις. Ο Jochannan ισχυρίζεται ότι ο Πλάτωνας άντλησε τις φιλοσοφικές του απόψεις από το αιγυπτιακό ιερατείο, που είχε αναπτύξει ένα ολοκληρωμένο σύστημα ιδεών.
Στην πραγματικότητα ο Πλάτων δεν επισκέφθηκε ποτέ την Αίγυπτο και η σχετική λογοτεχνία για την ελληνο-αιγυπτιακή φιλοσοφία υπό τον Ερμή τον Τρισμέγιστο, αναπτύχθηκε τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, πεντακόσια έτη μετά τον θάνατο του Πλάτωνα. Ο Jochannan αναφέρει επίσης, όπως είδαμε στην αρχή, ότι ο Αριστοτέλης μετέβη στην Αίγυπτο, όπου και μελέτησε πολυάριθμα αιγυπτιακά έγγραφα στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.
Αυτά τα συγγράμματα τα μετέφρασε στα ελληνικά και τα εξέδωσε ως δικά του. Μία μικρή λεπτομέρεια που αγνοεί ο αφροκεντριστής συγγραφέας είναι ότι η Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας ξεκίνησε να κτίζεται την περίοδο 300-290 π. Χ. από τον Πτολεμαίο τον Λάγου, αρκετά μετά τον θάνατο του Αριστοτέλη (322). Ο Σταγειρίτης άλλωστε ουδέποτε μετέβη στην Αίγυπτο.
Ο Cheikh Anta Diop στο βιβλίο του Πολιτισμός ή βαρβαρότητα: Μία αυθεντική ανθρωπολογία (Civilization or Barbarism: An Authentic Anthropology) υποστηρίζει ότι και ο εφευρέτης Αρχιμήδης έκλεψε τις μαθηματικές του γνώσεις από τους Αιγυπτίους.
Άλλοι μας διαβεβαιώνουν ότι η ανακάλυψη της Αμερικής οφείλεται στους Αφρικανούς, οι οποίοι είχαν φθάσει στην ήπειρο πριν από τον Κολόμβο, σηματοδοτώντας την έναρξη των πολιτισμών της Μεσοαμερικής. Ή ακόμη ότι η μελανίνη - η ουσία δηλαδή εκείνη που με τη διαβάθμισή της καθορίζει το χρώμα του δέρματος - καθιστά τους μαύρους ανώτερους, πνευματικά και σωματικά, από τους λευκούς.
Ο αφροκεντρισμός, επομένως, προσεγγίζει ενίοτε αμιγώς φυλετικές διατυπώσεις, για τις οποίες μάλιστα κατηγορεί συχνά την άλλη πλευρά. Ο αφροκεντρισμός εμφανίστηκε με πιο συγκεκριμένη και μαζική μορφή κατά τη δεκαετία του 1990 στις Ηνωμένες Πολιτείες. Την περίοδο αυτή η αμερικανική κοινωνία - ήδη ένα μείγμα λευκών, μαύρων και πολλών άλλων εθνικών και θρησκευτικών ομάδων - προσανατολίστηκε έντεχνα προς την ιδέα της πολυπολιτισμικότητας (multiculturalism).
Απέναντι στη συνεχώς ογκουμένη «πολιτική ορθότητα» η ιστορική ορθότητα παραμερίστηκε σκόπιμα. Οι ομάδες των μαύρων, των φεμινιστριών και των ομοφυλοφίλων διεκδίκησαν την αναθεώρηση της ιστορίας, ώστε να διευκολυνθεί η καθιέρωση των απόψεών τους.
Οι κλασικές σπουδές της αρχαιογνωσίας και της ελληνομάθειας υποχώρησαν αισθητά, καθώς αντικαταστάθηκαν σε πολλά πανεπιστήμια και άλλα ιδρύματα από μελέτες των μειονοτήτων, του φύλου και της σεξουαλικής ταυτότητας (minority group, feminist, gender and gay studies).
Ειδικά όσον αφορά τον αφροκεντρισμό, ας σημειωθεί ότι σε πολλά σχολεία και πανεπιστήμια αντικαταστάθηκε η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής ιστορίας και γλώσσας από μυθιστορίες και παραδόσεις των ιθαγενών λαών της Αφρικής! Ήδη πριν από τη δεκαετία του ‘90 υπήρχαν παραφιλολογικές μελέτες που κινούνταν στο περιθώριο της επιστημονικής έρευνας και στις οποίες διατυπώνονταν οι απόψεις των αφροκεντριστών.
Αν θέλουμε να αναζητήσουμε τις ρίζες του αφροκεντρισμού, θα πρέπει να ανατρέξουμε στον 19ο αιώνα. Μετά τον Αμερικανικό Εμφύλιο (1861-1865) επιτάθηκε το κίνημα κατά της δουλείας των μαύρων, που ουσιαστικά απέβλεπε να πλήξει πολιτικά και οικονομικά τις περιοχές του Νότου. Την περίοδο αυτή, αλλά και λίγο νωρίτερα, ακούστηκαν για πρώτη φορά απόψεις για την αφρικανική υφή και καταγωγή του αιγυπτιακού πολιτισμού. Ο συγγραφέας Frederick Douglas (1817-1895) υποστήριζε ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν μαύροι! Παρόμοιες ήταν οι απόψεις του Edward Wilmot Blyden (1832-1912), που είχε μελετήσει την κλασική γραμματεία αλλά διατήρησε την οπτική γωνία ενός Αφρικανού.
Αφού μετέβη στην Αίγυπτο το 1866, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι Πυραμίδες δεν θα μπορούσαν παρά να είναι έργο των μαύρων Αφρικανών: «Αυτό, σκέφτηκα, είναι έργο των προγόνων μου Αφρικανών [...] Νόμιζα πως άκουγα τον ήχο των ένδοξων εκείνων Αφρικανών, λες και ένιωθα την ορμή των ανήσυχων πνευμάτων τους που έστειλαν στην Ελλάδα τον πολιτισμό [...] Αν μπορούσε η φωνή μου να φτάσει σε κάθε Αφρικανό πάνω στη γη, θα του έλεγα με κάθε ειλικρίνεια:[...] Πάρε πίσω τη δόξα σου!».
Η πεποίθηση ότι ο αιγυπτιακός πολιτισμός ήταν μαύρος συνεχίστηκε με τον ερασιτέχνη ιστορικό W.E.B. du Bois (1868-1963), αλλά και με τα αφρικανικής καταγωγής μέλη των Αμερικανών τεκτόνων.
Σήμερα, στα πλαίσια μίας αυθαίρετα ερμηνευμένης πολύ-πολιτισμικότητας, πρέπει να προβάλλεται η απόλυτα αβάσιμη καταλυτική συμβολή των μαύρων στη γένεση του δυτικού πολιτισμού. Η εντελώς αντιεπιστημονική αυτή θεωρία επανεμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 προκαλώντας πολλές συζητήσεις και εγείροντας για πρώτη φορά την αντίδραση αρκετών καταξιωμένων επιστημόνων. Αυτό συνέβη με ένα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο βιβλίο, τη «Μαύρη Αθηνά.»
Ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου είναι προκλητικός: Μαύρη Αθηνά: Οι αφροασιατικές ρίζες του κλασικού πολιτισμού (Black Athena: The Afroasiatic Roots of Classical Civilization - ο πρώτος τόμος εκδόθηκε το 1987, ο δεύτερος το 1991).
H Αθηνά, σύμβολο του ελληνικού κόσμου, της σοφίας και του πολιτισμού, ήταν, σύμφωνα με το βιβλίο αυτό, μαύρη. Συγγραφέας του βιβλίου είναι ο Martin Bernal (γεν. 1937), Άγγλος εβραϊκής καταγωγής. Στην πραγματικότητα ο Bernal είναι σινολόγος, μελετητής του πολιτισμού της Κίνας και των γειτονικών της λαών.
Όπως αναφέρει ο ίδιος στον πρόλογο του πρώτου τόμου (Η κατασκευή της αρχαίας Ελλάδας 1785-1985:The Fabrication of Ancient Greece-1987) η όλη ενασχόλησή του με το θέμα της καταγωγής του αρχαιοελληνικού πολιτισμού ήταν αποτέλεσμα μίας προσωπικής κρίσης, που τον οδήγησε στην προσέγγιση των εβραϊκών του ριζών και της ταυτότητάς του.
Κατά την αναζήτησή του αυτή εξέτασε τις επαφές μεταξύ των Ελλήνων και των σημιτικών λαών και κατέληξε σε ορισμένα συμπεράσματα που η ιστορική, αρχαιολογική και γλωσσολογική επιστήμη ουδέποτε έχει επικυρώσει. Ο Bernal θεωρεί ότι το 25% του λεξιλογίου της ελληνικής γλώσσας είναι σημιτικής καταγωγής, το 25% είναι αιγυπτιακής καταγωγής, επιτρέπει δε ένα ποσοστό 40-50% να έχει Αρία Ελληνική προέλευση. Βασική πεποίθησή του είναι ότι ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός έχει διαμορφωθεί από τον πολιτισμό της Αιγύπτου κατά κύριο λόγο και δευτερευόντως από τους Χαναανίτες και τους Φοίνικες.
Ο Bernal υποστηρίζει ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΥΘΑΙΡΕΤΑ ότι συνέβη εισβολή των σημιτικής καταγωγής Υξώς στον Αιγαιακό χώρο την περίοδο 1700-1600 π .Χ. Οι Υξώς, αν και σημιτικής καταγωγής διέδωσαν τον αιγυπτιακό πολιτισμό στην Ελλάδα! Εδώ ο Bernal φαίνεται να ξεχνά ότι οι Αιγύπτιοι μισούσαν τους Υξώς ως εισβολείς καταπιεστές, ότι οι Υξώς ήταν Σημίτες με άλλο πολιτισμό και ότι μεταξύ των δύο ομάδων υπήρχε έντονη αντιπαράθεση που οδήγησε στην οριστική εκδίωξη των Υξώς από την Αίγυπτο.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνικού πολιτισμού κατά τον Μπερνάλ προέρχονται έτσι από τη μαζική επίδραση που ήταν αποτέλεσμα αυτής της εισβολής αφρικανο-σημιτικών ομάδων. Κατά τον Μπερνάλ απορρίφθηκε η σημιτική και αφρικανική συμβολή στον σχηματισμό του ελληνικού κόσμου, για λόγους ρατσιστικούς και αντισημιτικούς. Αναπτύσσοντας περαιτέρω αυτήν τη θέση ο Bernal καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «ο φιλελληνισμός είχε πάντοτε Αριανιστικές και ρατσιστικές διασυνδέσεις» (Black Athena vol. I, 291).
Φθάνει, μάλιστα, στο σημείο να καταλογίσει στους Ευρωπαίους λογίους του 19ου αιώνα ρατσιστική προκατάληψη κατά των Τούρκων, όσον αφορά την Ελληνική Επανάσταση, αφού υπερασπίζονταν τους Έλληνες - μία κατά Bernal ιδεατή ευρωπαϊκή ομάδα - απέναντι στους Ασιάτες Τούρκους. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η Μαύρη Αθηνά έτυχε διθυράμβων στην Τουρκία από τους εκεί ιστορικούς και μία φιλική βιβλιοκριτική φιλοξενείται και στην επίσημη ιστοσελίδα του Τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών (www.mfa.gov.tr/grupa/percept, άρθρο του Orhan Kologlou).
Η πρώτη δυναμική απάντηση στις ιστορικές θεωρίες του αφροκεντρισμού ήλθε από την εβραϊκής καταγωγής Mary Lefkowitz, Καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο Wellesley College της Μασσαχουσέττης. Με μία σειρά δημοσιευμάτων, άρθρων, κριτικών και απαντήσεων, στον αμερικανικό και ευρωπαϊκό τύπο, καθώς και στο Internet, η Lefkowitz αναίρεσε με άρτια δομημένα επιχειρήματα τις θέσεις των αφροκεντριστών και του Bernal για την καταγωγή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού.
Η Lefkowitz εξέδωσε, μάλιστα, το 1996 δύο βιβλία για το όλο ζήτημα. Το πρώτο (Not Out of Africa: How Afrocentrism Became an Excuse to Teach Myth as History, Basic Books 1996) είναι μία δική της αναλυτική επισκόπηση και κριτική εξέταση των διαφόρων τοποθετήσεων των αφροκεντριστών συγγραφέων και ταυτόχρονα μία ιστορική τεκμηρίωση των πραγματικών δεδομένων.
Το δεύτερο έργο (Black Athena Revisited, The University of North Carolina Press, 1996) φέρει την επιστημονική επιμέλεια της Lefkowitz και του Guy MacLean Rogers και περιλαμβάνει πολυάριθμες επιστημονικές εργασίες από μελετητές διαφόρων αρχαιογνωστικών ειδικοτήτων, αρχαιολόγους, ιστορικούς, γλωσσολόγους, ανθρωπολόγους. Τα άρθρα του τόμου αυτού εξετάζουν τους διάφορους ισχυρισμούς της Μαύρης Αθηνάς, απορρίπτοντάς τους έναν-έναν.
Ο αντίκτυπος των δύο αυτών έργων υπήρξε καταλυτικός για τη συζήτηση του αφροκεντρισμού στην Αμερική. Οι μελέτες αυτές κατέδειξαν την κενότητα των επιχειρημάτων των αφροκεντριστών και του Bernal και ουσιαστικά ξεκαθάρισαν το θέμα από ακαδημαϊκής πλευράς. Παρόλα αυτά οι αφροκεντριστές επανέρχονται μετά την αρχική υποχώρηση.
Το 1999 εκδόθηκε το βιβλίο ενός Αμερικανού δημοσιογράφου, του Richard Poe με τον τίτλο Μαύρος σπινθήρας, Λευκή φωτιά (Black Spark, White Fire) υπονοώντας τη θεμελιώδη συμβολή των αφρικανικών πολιτισμών στην ανάπτυξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ο Poe θεωρεί ότι η αρχαία Ελλάδα είχε δεχτεί τον εκτεταμένο αποικισμό αφρικανικών ομάδων, οι οποίες και έδωσαν την ώθηση της πολιτιστικής δημιουργίας. Στα τέλη δε του 2001 ο Martin Bernal επανήλθε με τον συλλογικό τόμο Black Athena Writes Back (Duke University Press), όπου προσπαθεί να αναζωπυρώσει το ενδιαφέρον για τον αφροκεντρισμό και τις θεωρίες του.
Ο βασικός πυρήνας των θέσεων του αφροκεντρισμού είναι ο εξής: Μητέρα του πολιτισμού - και ειδικότερα του Δυτικού - είναι η ήπειρος της Αφρικής και φορείς του πολιτισμού τα μαύρα αφρικανικά έθνη. Στην Αφρική είχαν αναπτυχθεί υψηλού επιπέδου κοινωνίες(σ.σ:!!! και που βρίσκονται τα απομεινάρια τους;;;;κανέναν μεγάλο συγγραφέα ή επιστήμονα αρχαίο μαύρο γνωρίζουμε;;;), πολύ προτού καταφέρουν να εμφανιστούν στο ιστορικό προσκήνιο τα λευκά έθνη. Η αρχαία Αίγυπτος δεν ήταν παρά η κορωνίδα του μαύρου αφρικανικού πολιτισμού(σ.σ.:τρικυμία εν κρανίω) και οι ίδιοι οι Αιγύπτιοι ήταν μαύροι από ανθρωπολογικής απόψεως.
Ο αφρικανικός πολιτισμός της Αιγύπτου επηρέασε καταλυτικά τον ελληνικό κόσμο και τη γένεση του κλασικού πολιτισμού, αφού οι αρχαίοι Έλληνες δανείστηκαν ή μάλλον έκλεψαν τη θρησκεία, την επιστήμη, τη φιλοσοφία, τα καλλιτεχνικά και διανοητικά τους επιτεύγματα, από τους αρχαίους Αιγυπτίους, αλλά και τους Χαναανίτες και τους Φοίνικες. Επιφανείς μορφές του αρχαίου κόσμου όπως ο Σωκράτης, η Κλεοπάτρα ή ο Ιησούς Χριστός, ήταν μαύροι. Αλλά και στη νεώτερη εποχή μαύροι ήταν ο επιφανής μουσικός Ludwig van Beethoven και η αυτοκράτειρα Ιωσηφίνα της Αυστρίας.(Και ο Beethoven μαύρος!!!)
Εν γένει, ολόκληρος ο λευκός δυτικός πολιτισμός ή τουλάχιστον οι ευγενέστερες εκφάνσεις του, οφείλονται στους μαύρους πληθυσμούς της Αφρικής. Όσο εξωπραγματικά και αν ακούγονται όλα αυτά, πολλά μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας αλλά και των λοιπών εκπαιδευτικών βαθμίδων στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα έχουν υιοθετήσει πλήρως και τα έχουν συμπεριλάβει στο πρόγραμμα διδασκαλίας τους.
Πέρα όμως από όλα αυτά ο αφροκεντρισμός φθάνει και σε ακόμη πιο ακραίες και ανιστόρητες θέσεις. Ο Jochannan ισχυρίζεται ότι ο Πλάτωνας άντλησε τις φιλοσοφικές του απόψεις από το αιγυπτιακό ιερατείο, που είχε αναπτύξει ένα ολοκληρωμένο σύστημα ιδεών.
Στην πραγματικότητα ο Πλάτων δεν επισκέφθηκε ποτέ την Αίγυπτο και η σχετική λογοτεχνία για την ελληνο-αιγυπτιακή φιλοσοφία υπό τον Ερμή τον Τρισμέγιστο, αναπτύχθηκε τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, πεντακόσια έτη μετά τον θάνατο του Πλάτωνα. Ο Jochannan αναφέρει επίσης, όπως είδαμε στην αρχή, ότι ο Αριστοτέλης μετέβη στην Αίγυπτο, όπου και μελέτησε πολυάριθμα αιγυπτιακά έγγραφα στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.
Αυτά τα συγγράμματα τα μετέφρασε στα ελληνικά και τα εξέδωσε ως δικά του. Μία μικρή λεπτομέρεια που αγνοεί ο αφροκεντριστής συγγραφέας είναι ότι η Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας ξεκίνησε να κτίζεται την περίοδο 300-290 π. Χ. από τον Πτολεμαίο τον Λάγου, αρκετά μετά τον θάνατο του Αριστοτέλη (322). Ο Σταγειρίτης άλλωστε ουδέποτε μετέβη στην Αίγυπτο.
Μία… αυθεντική(!) ανθρωπολογία
Ο Cheikh Anta Diop στο βιβλίο του Πολιτισμός ή βαρβαρότητα: Μία αυθεντική ανθρωπολογία (Civilization or Barbarism: An Authentic Anthropology) υποστηρίζει ότι και ο εφευρέτης Αρχιμήδης έκλεψε τις μαθηματικές του γνώσεις από τους Αιγυπτίους.
Άλλοι μας διαβεβαιώνουν ότι η ανακάλυψη της Αμερικής οφείλεται στους Αφρικανούς, οι οποίοι είχαν φθάσει στην ήπειρο πριν από τον Κολόμβο, σηματοδοτώντας την έναρξη των πολιτισμών της Μεσοαμερικής. Ή ακόμη ότι η μελανίνη - η ουσία δηλαδή εκείνη που με τη διαβάθμισή της καθορίζει το χρώμα του δέρματος - καθιστά τους μαύρους ανώτερους, πνευματικά και σωματικά, από τους λευκούς.
Ο αφροκεντρισμός, επομένως, προσεγγίζει ενίοτε αμιγώς φυλετικές διατυπώσεις, για τις οποίες μάλιστα κατηγορεί συχνά την άλλη πλευρά. Ο αφροκεντρισμός εμφανίστηκε με πιο συγκεκριμένη και μαζική μορφή κατά τη δεκαετία του 1990 στις Ηνωμένες Πολιτείες. Την περίοδο αυτή η αμερικανική κοινωνία - ήδη ένα μείγμα λευκών, μαύρων και πολλών άλλων εθνικών και θρησκευτικών ομάδων - προσανατολίστηκε έντεχνα προς την ιδέα της πολυπολιτισμικότητας (multiculturalism).
«Πολιτική ορθότητα” εναντίον Ιστορίας
Απέναντι στη συνεχώς ογκουμένη «πολιτική ορθότητα» η ιστορική ορθότητα παραμερίστηκε σκόπιμα. Οι ομάδες των μαύρων, των φεμινιστριών και των ομοφυλοφίλων διεκδίκησαν την αναθεώρηση της ιστορίας, ώστε να διευκολυνθεί η καθιέρωση των απόψεών τους.
Οι κλασικές σπουδές της αρχαιογνωσίας και της ελληνομάθειας υποχώρησαν αισθητά, καθώς αντικαταστάθηκαν σε πολλά πανεπιστήμια και άλλα ιδρύματα από μελέτες των μειονοτήτων, του φύλου και της σεξουαλικής ταυτότητας (minority group, feminist, gender and gay studies).
Ειδικά όσον αφορά τον αφροκεντρισμό, ας σημειωθεί ότι σε πολλά σχολεία και πανεπιστήμια αντικαταστάθηκε η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής ιστορίας και γλώσσας από μυθιστορίες και παραδόσεις των ιθαγενών λαών της Αφρικής! Ήδη πριν από τη δεκαετία του ‘90 υπήρχαν παραφιλολογικές μελέτες που κινούνταν στο περιθώριο της επιστημονικής έρευνας και στις οποίες διατυπώνονταν οι απόψεις των αφροκεντριστών.
Αν θέλουμε να αναζητήσουμε τις ρίζες του αφροκεντρισμού, θα πρέπει να ανατρέξουμε στον 19ο αιώνα. Μετά τον Αμερικανικό Εμφύλιο (1861-1865) επιτάθηκε το κίνημα κατά της δουλείας των μαύρων, που ουσιαστικά απέβλεπε να πλήξει πολιτικά και οικονομικά τις περιοχές του Νότου. Την περίοδο αυτή, αλλά και λίγο νωρίτερα, ακούστηκαν για πρώτη φορά απόψεις για την αφρικανική υφή και καταγωγή του αιγυπτιακού πολιτισμού. Ο συγγραφέας Frederick Douglas (1817-1895) υποστήριζε ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν μαύροι! Παρόμοιες ήταν οι απόψεις του Edward Wilmot Blyden (1832-1912), που είχε μελετήσει την κλασική γραμματεία αλλά διατήρησε την οπτική γωνία ενός Αφρικανού.
Αφού μετέβη στην Αίγυπτο το 1866, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι Πυραμίδες δεν θα μπορούσαν παρά να είναι έργο των μαύρων Αφρικανών: «Αυτό, σκέφτηκα, είναι έργο των προγόνων μου Αφρικανών [...] Νόμιζα πως άκουγα τον ήχο των ένδοξων εκείνων Αφρικανών, λες και ένιωθα την ορμή των ανήσυχων πνευμάτων τους που έστειλαν στην Ελλάδα τον πολιτισμό [...] Αν μπορούσε η φωνή μου να φτάσει σε κάθε Αφρικανό πάνω στη γη, θα του έλεγα με κάθε ειλικρίνεια:[...] Πάρε πίσω τη δόξα σου!».
Η πεποίθηση ότι ο αιγυπτιακός πολιτισμός ήταν μαύρος συνεχίστηκε με τον ερασιτέχνη ιστορικό W.E.B. du Bois (1868-1963), αλλά και με τα αφρικανικής καταγωγής μέλη των Αμερικανών τεκτόνων.
Σήμερα, στα πλαίσια μίας αυθαίρετα ερμηνευμένης πολύ-πολιτισμικότητας, πρέπει να προβάλλεται η απόλυτα αβάσιμη καταλυτική συμβολή των μαύρων στη γένεση του δυτικού πολιτισμού. Η εντελώς αντιεπιστημονική αυτή θεωρία επανεμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 προκαλώντας πολλές συζητήσεις και εγείροντας για πρώτη φορά την αντίδραση αρκετών καταξιωμένων επιστημόνων. Αυτό συνέβη με ένα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο βιβλίο, τη «Μαύρη Αθηνά.»
«Black Athena: The Afroasiatic Roots of Classical Civilization»
Ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου είναι προκλητικός: Μαύρη Αθηνά: Οι αφροασιατικές ρίζες του κλασικού πολιτισμού (Black Athena: The Afroasiatic Roots of Classical Civilization - ο πρώτος τόμος εκδόθηκε το 1987, ο δεύτερος το 1991).
H Αθηνά, σύμβολο του ελληνικού κόσμου, της σοφίας και του πολιτισμού, ήταν, σύμφωνα με το βιβλίο αυτό, μαύρη. Συγγραφέας του βιβλίου είναι ο Martin Bernal (γεν. 1937), Άγγλος εβραϊκής καταγωγής. Στην πραγματικότητα ο Bernal είναι σινολόγος, μελετητής του πολιτισμού της Κίνας και των γειτονικών της λαών.
Όπως αναφέρει ο ίδιος στον πρόλογο του πρώτου τόμου (Η κατασκευή της αρχαίας Ελλάδας 1785-1985:The Fabrication of Ancient Greece-1987) η όλη ενασχόλησή του με το θέμα της καταγωγής του αρχαιοελληνικού πολιτισμού ήταν αποτέλεσμα μίας προσωπικής κρίσης, που τον οδήγησε στην προσέγγιση των εβραϊκών του ριζών και της ταυτότητάς του.
Κατά την αναζήτησή του αυτή εξέτασε τις επαφές μεταξύ των Ελλήνων και των σημιτικών λαών και κατέληξε σε ορισμένα συμπεράσματα που η ιστορική, αρχαιολογική και γλωσσολογική επιστήμη ουδέποτε έχει επικυρώσει. Ο Bernal θεωρεί ότι το 25% του λεξιλογίου της ελληνικής γλώσσας είναι σημιτικής καταγωγής, το 25% είναι αιγυπτιακής καταγωγής, επιτρέπει δε ένα ποσοστό 40-50% να έχει Αρία Ελληνική προέλευση. Βασική πεποίθησή του είναι ότι ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός έχει διαμορφωθεί από τον πολιτισμό της Αιγύπτου κατά κύριο λόγο και δευτερευόντως από τους Χαναανίτες και τους Φοίνικες.
Ο Bernal υποστηρίζει ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΥΘΑΙΡΕΤΑ ότι συνέβη εισβολή των σημιτικής καταγωγής Υξώς στον Αιγαιακό χώρο την περίοδο 1700-1600 π .Χ. Οι Υξώς, αν και σημιτικής καταγωγής διέδωσαν τον αιγυπτιακό πολιτισμό στην Ελλάδα! Εδώ ο Bernal φαίνεται να ξεχνά ότι οι Αιγύπτιοι μισούσαν τους Υξώς ως εισβολείς καταπιεστές, ότι οι Υξώς ήταν Σημίτες με άλλο πολιτισμό και ότι μεταξύ των δύο ομάδων υπήρχε έντονη αντιπαράθεση που οδήγησε στην οριστική εκδίωξη των Υξώς από την Αίγυπτο.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνικού πολιτισμού κατά τον Μπερνάλ προέρχονται έτσι από τη μαζική επίδραση που ήταν αποτέλεσμα αυτής της εισβολής αφρικανο-σημιτικών ομάδων. Κατά τον Μπερνάλ απορρίφθηκε η σημιτική και αφρικανική συμβολή στον σχηματισμό του ελληνικού κόσμου, για λόγους ρατσιστικούς και αντισημιτικούς. Αναπτύσσοντας περαιτέρω αυτήν τη θέση ο Bernal καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «ο φιλελληνισμός είχε πάντοτε Αριανιστικές και ρατσιστικές διασυνδέσεις» (Black Athena vol. I, 291).
Φθάνει, μάλιστα, στο σημείο να καταλογίσει στους Ευρωπαίους λογίους του 19ου αιώνα ρατσιστική προκατάληψη κατά των Τούρκων, όσον αφορά την Ελληνική Επανάσταση, αφού υπερασπίζονταν τους Έλληνες - μία κατά Bernal ιδεατή ευρωπαϊκή ομάδα - απέναντι στους Ασιάτες Τούρκους. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η Μαύρη Αθηνά έτυχε διθυράμβων στην Τουρκία από τους εκεί ιστορικούς και μία φιλική βιβλιοκριτική φιλοξενείται και στην επίσημη ιστοσελίδα του Τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών (www.mfa.gov.tr/grupa/percept, άρθρο του Orhan Kologlou).
Η πρώτη δυναμική απάντηση στις ιστορικές θεωρίες του αφροκεντρισμού ήλθε από την εβραϊκής καταγωγής Mary Lefkowitz, Καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο Wellesley College της Μασσαχουσέττης. Με μία σειρά δημοσιευμάτων, άρθρων, κριτικών και απαντήσεων, στον αμερικανικό και ευρωπαϊκό τύπο, καθώς και στο Internet, η Lefkowitz αναίρεσε με άρτια δομημένα επιχειρήματα τις θέσεις των αφροκεντριστών και του Bernal για την καταγωγή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού.
Η Lefkowitz εξέδωσε, μάλιστα, το 1996 δύο βιβλία για το όλο ζήτημα. Το πρώτο (Not Out of Africa: How Afrocentrism Became an Excuse to Teach Myth as History, Basic Books 1996) είναι μία δική της αναλυτική επισκόπηση και κριτική εξέταση των διαφόρων τοποθετήσεων των αφροκεντριστών συγγραφέων και ταυτόχρονα μία ιστορική τεκμηρίωση των πραγματικών δεδομένων.
Το δεύτερο έργο (Black Athena Revisited, The University of North Carolina Press, 1996) φέρει την επιστημονική επιμέλεια της Lefkowitz και του Guy MacLean Rogers και περιλαμβάνει πολυάριθμες επιστημονικές εργασίες από μελετητές διαφόρων αρχαιογνωστικών ειδικοτήτων, αρχαιολόγους, ιστορικούς, γλωσσολόγους, ανθρωπολόγους. Τα άρθρα του τόμου αυτού εξετάζουν τους διάφορους ισχυρισμούς της Μαύρης Αθηνάς, απορρίπτοντάς τους έναν-έναν.
Ο αντίκτυπος των δύο αυτών έργων υπήρξε καταλυτικός για τη συζήτηση του αφροκεντρισμού στην Αμερική. Οι μελέτες αυτές κατέδειξαν την κενότητα των επιχειρημάτων των αφροκεντριστών και του Bernal και ουσιαστικά ξεκαθάρισαν το θέμα από ακαδημαϊκής πλευράς. Παρόλα αυτά οι αφροκεντριστές επανέρχονται μετά την αρχική υποχώρηση.
Το 1999 εκδόθηκε το βιβλίο ενός Αμερικανού δημοσιογράφου, του Richard Poe με τον τίτλο Μαύρος σπινθήρας, Λευκή φωτιά (Black Spark, White Fire) υπονοώντας τη θεμελιώδη συμβολή των αφρικανικών πολιτισμών στην ανάπτυξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ο Poe θεωρεί ότι η αρχαία Ελλάδα είχε δεχτεί τον εκτεταμένο αποικισμό αφρικανικών ομάδων, οι οποίες και έδωσαν την ώθηση της πολιτιστικής δημιουργίας. Στα τέλη δε του 2001 ο Martin Bernal επανήλθε με τον συλλογικό τόμο Black Athena Writes Back (Duke University Press), όπου προσπαθεί να αναζωπυρώσει το ενδιαφέρον για τον αφροκεντρισμό και τις θεωρίες του.
ΠΗΓΗ: ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ
No comments:
Post a Comment