Στους ταραγμένους καιρούς μας, μια ανησυχητική συγχώνευση κρίσεων φαίνεται να διαφαίνεται στον ορίζοντα. Βρισκόμαστε μπλεγμένοι σε ένα δίκτυο πολέμου, το αμείλικτο φάντασμα της κλιματικής αλλαγής, της οικονομικής στασιμότητας και μιας ανησυχητικής τάσης προς την πολιτική πόλωση.
Η σοβαρότητα αυτών των ζητημάτων έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό που ακόμη και οι συνήθως ψύχραιμοι Financial Times, σε μια σπάνια επίδειξη ανησυχίας, χαρακτήρισαν την «πολυκρίση» ως μία από τις ξεχωριστές θητείες της χρονιάς. Το όρισαν ως «ένα σύμπλεγμα σχετικών παγκόσμιων κινδύνων με σύνθετες επιπτώσεις, έτσι ώστε ο συνολικός αντίκτυπος να υπερβαίνει το άθροισμα κάθε μέρους».Η επινόηση του όρου «πολυκρίση» μπορεί να αποδοθεί στις επιστημονικές ιδέες του Adam Tooze, ο οποίος έξυπνα επέστησε την προσοχή στην πολύπλοκη αλληλεπίδραση των κρίσεων στον κόσμο μας. Από την έναρξή της, αυτή η έννοια έχει κερδίσει έλξη, βρίσκοντας υποστήριξη ακόμη και στους διαδρόμους του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ. Υπογραμμίζει την ιδέα ότι οι σημερινές προκλήσεις δεν είναι μεμονωμένα φαινόμενα, αλλά μάλλον περίπλοκα νήματα ενός μεγαλύτερου, διασυνδεδεμένου μωσαϊκού παγκόσμιων ζητημάτων.
Εν τω μεταξύ, τα Ηνωμένα Έθνη επιλέγουν να χαρακτηρίσουν αυτές τις δυσκολίες ως «αλληλεπικαλυπτόμενες κρίσεις». Αυτή η ορολογία υπογραμμίζει διακριτικά την ιδέα ότι αυτές οι κρίσεις δεν συνυπάρχουν απλώς, αλλά τέμνονται και επηρεάζουν η μία την άλλη με βαθείς και συχνά απρόβλεπτους τρόπους.
Εάν η συνεχιζόμενη φλυαρία χτυπά μια στοιχειωτικά οικεία χορδή, είναι επειδή θα έπρεπε. Η σημερινή «πολυκρίση» στην οποία βρισκόμαστε μπλεγμένοι δεν είναι παρά το τελευταίο κεφάλαιο σε μια αμείλικτη σειρά παγκόσμιων προκλήσεων. Ακολουθεί μια παγκόσμια πανδημία, η οποία, με τη σειρά της, διαδέχθηκε τη χρηματοπιστωτική κρίση της μετά το 2008 εποχής. Αυτές οι κρίσεις, στην πολυπλοκότητά τους, έχουν αναμειχθεί με άλλα σημαντικά παγκόσμια ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης της παγκόσμιας κρίσης τρομοκρατίας μετά την 11/9, καθώς και με πιο τοπικές δυσκολίες όπως το Brexit και η μεταναστευτική κρίση της Ευρώπης.
Όταν ρίχνουμε το βλέμμα μας τις τελευταίες δύο δεκαετίες, γίνεται φανερό ότι ο κόσμος έχει παγιδευτεί σε μια σχεδόν συνεχή κατάσταση αναταραχής. Ορισμένοι αναλυτές και λεξικά έχουν επινοήσει εύστοχα τον όρο «permacrisis» για να συλλάβουν αυτή την επίμονη κατάσταση. Σκιαγραφεί την εικόνα ενός κόσμου όπου η μία κρίση μετά την άλλη έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξής μας, δημιουργώντας ένα συνεχές μωσαϊκό προκλήσεων που απαιτούν την προσοχή και τη συλλογική μας προσπάθεια.
Ως εκ τούτου, το "Permacrisis" αναδεικνύεται ως ο κατάλληλος τίτλος για ένα επερχόμενο βιβλίο που συνέγραψε ο πρώην Υπουργός Οικονομικών, Gordon Brown, μαζί με τον Mohamed El-Erian, Πρόεδρο του Queens' College και πρώην Επικεφαλής Οικονομικό Σύμβουλο της Allianz, και τον Michael Spence, διακεκριμένο καθηγητή διαχείρισης στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ.
Στο επερχόμενο έργο τους, διερευνούν τη μοναδικότητα της σημερινής εποχής μας, σημειώνοντας ότι «Αυτό που ξεχωρίζει αυτή την περίοδο είναι η πολύπλευρη φύση, η απόλυτη ένταση και η περίπλοκη πολυπλοκότητα των οικονομικών μετασχηματισμών που εκτυλίσσονται γύρω μας... Προκλήσεις όπως ο πόλεμος, ο πληθωρισμός και η κλιματική αλλαγή δεν δείχνουν σημάδια εξασθένισης. Αντ' αυτού, αποκτούν δυναμική. Αυτό είναι το σήμα κατατεθέν μιας μόνιμης κρίσης».
Με την πρώτη ματιά, αυτή η ανάλυση μπορεί να φαίνεται αδιαμφισβήτητη, σχεδόν αυτονόητη. Είναι δύσκολο να αμφισβητηθεί το γεγονός ότι ο κόσμος συχνά εμπλέκεται σε μια πληθώρα κρίσεων. Ωστόσο, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι αυτή η διαρκής κατάσταση αναταραχής ήταν πάντα η πραγματικότητα, ιδιαίτερα για τα δισεκατομμύρια που κατοικούν στον Παγκόσμιο Νότο. Αυτό εγείρει ένα εύλογο ερώτημα: Η διάχυτη χρήση του όρου «κρίση» απλώς αναγνωρίζει μια εξαιρετικά δεινή κατάσταση ή υπάρχει βαθύτερη δυναμική στο παιχνίδι;
Ακόμη και πριν από την έλευση της πανδημίας Covid-19, αρκετοί έξυπνοι μελετητές είχαν προτείνει ότι τις τελευταίες δεκαετίες, η «κρίση» είχε εξελιχθεί σε μια «μέθοδο διακυβέρνησης». Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, «κάθε φυσική καταστροφή, οικονομική ύφεση, στρατιωτική σύγκρουση και τρομοκρατική επίθεση αξιοποιείται συστηματικά από τις κυβερνήσεις για να ριζοσπαστικοποιήσει και να επιταχύνει τον μετασχηματισμό των οικονομιών, των κοινωνικών δομών και των κρατικών μηχανισμών».
Η Naomi Klein, στο βιβλίο της «The Shock Doctrine» (2007), εμβάθυνε στην έννοια του «καπιταλισμού της καταστροφής», σύμφωνα με την οποία σε στιγμές δημόσιου φόβου και αποπροσανατολισμού, οι κοινωνίες μπορούν πιο εύκολα να αναδιαμορφωθούν και να ανασχεδιαστούν.
Πηγαίνοντας αυτές τις αναλύσεις ένα βήμα παραπέρα, μπορεί κανείς να υποθέσει ότι η σύγχρονη αφήγηση της διαρκούς κρίσης ή έκτακτης ανάγκης σηματοδοτεί μια βαθιά αλλαγή στην έννοια της «κρίσης ως τρόπου διακυβέρνησης». Υπερβαίνει την εκμετάλλευση των κρίσεων και επιχειρεί στη σφαίρα της συνεχούς πρόκλησης κρίσεων, αν όχι της ενεργού κατασκευής τους. Σε αυτό το νέο παράδειγμα, η «κρίση» δεν αντιπροσωπεύει πλέον απόκλιση από τον κανόνα. Έχει γίνει ο ίδιος ο κανόνας, το προεπιλεγμένο σημείο εκκίνησης για κάθε πολιτική δράση. Αυτό το φαινόμενο προκαλεί ένα περίπλοκο παράδοξο. Η ανθρωπολόγος Janet Roitman, στο βιβλίο της «Anti-Crisis», παρατηρεί έξυπνα ότι «η επίκληση της κρίσης συνεπάγεται αναφορά σε έναν κανόνα επειδή απαιτεί μια συγκριτική κατάσταση για την κρίση: κρίση σε σύγκριση με τι;».
Ωστόσο, η σύγχρονη χρήση του συνεπάγεται μια αέναη κατάσταση όπου η κρίση είναι ο νέος κανόνας. Έτσι, όπως ρωτά ο Roitman, «Μπορεί κανείς να μιλήσει για μια κατάσταση διαρκούς κρίσης; Δεν είναι οξύμωρο αυτό;».
Από αυτή την άποψη, η κανονικοποίηση της έννοιας της «permacrisis» μπορεί να θεωρηθεί ως απάντηση στη φθίνουσα νομιμότητα και εξουσία των δυτικών κυρίαρχων ελίτ. Αντιμέτωπες με την αδυναμία να σφυρηλατήσουν κοινωνική συναίνεση ή ιδεολογική ηγεμονία και όλο και περισσότερο αμφισβητούμενες από την άνοδο νέων παγκόσμιων δυνάμεων, ιδιαίτερα της Κίνας, αυτές οι ελίτ αναγκάζονται να καταφύγουν σε όλο και πιο κατασταλτικά και μιλιταριστικά μέτρα, τόσο στο εσωτερικό όσο και στην παγκόσμια σκηνή, για να διατηρήσουν την εξουσία τους και να καταστείλουν τυχόν απειλές για την εξουσία τους. Ως εκ τούτου, η επιτακτική ανάγκη για μια περισσότερο ή λιγότερο μόνιμη κατάσταση κρίσης που μπορεί να δικαιολογήσει τέτοια μέτρα – εισέρχεται σε «permacrisis».
Ποια είναι τα καθοριστικά χαρακτηριστικά αυτής της «νέας κανονικότητας» που χαρακτηρίζεται από διαρκή κρίση;
Πρώτον, περιστρέφεται γύρω από μια ευρεία αποδοχή της ιδέας ότι η οργάνωση των κοινωνιών μας γύρω από ένα σταθερό σύνολο κανόνων, κανόνων και νόμων δεν είναι πλέον εφικτή.
Αντ' αυτού, το συνεχές μπαράζ νέων απειλών - που κυμαίνονται από την τρομοκρατία και τις ασθένειες έως τον πόλεμο και τις φυσικές καταστροφές - απαιτεί να παραμείνουμε σε μια διαρκή κατάσταση ετοιμότητας, πάντα προετοιμασμένοι να προσαρμοστούμε γρήγορα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο τοπίο συνεχούς αστάθειας.
Κατά συνέπεια, αυτό συνεπάγεται επίσης ότι δεν μπορούμε πλέον να αντέξουμε τις λεπτές δημόσιες συζητήσεις και τις περιπλοκές που συνήθως συνδέονται με την κοινοβουλευτική πολιτική, ιδιαίτερα εντός των δυτικών «φιλελεύθερων δημοκρατιών». Οι κυβερνήσεις πρέπει να έχουν την ικανότητα να επιβάλλουν τις αποφάσεις γρήγορα και αποτελεσματικά.
Σε αυτό το πνεύμα, οι δυτικοί ηγέτες συνδέουν ρητά την εποχή της μόνιμης κρίσης με την ανάγκη περιορισμού της διαδικτυακής ελευθερίας του λόγου στο όνομα της καταπολέμησης της «παραπληροφόρησης» - μια κατηγορία που συχνά περιλαμβάνει οποιαδήποτε πληροφορία έρχεται σε αντίθεση με την επίσημη αφήγηση. Το σκεπτικό είναι να διασφαλιστεί ένα πιο ελεγχόμενο περιβάλλον πληροφοριών που ευθυγραμμίζεται με την επιτακτική ανάγκη ταχείας λήψης αποφάσεων ενόψει της διαρκούς αστάθειας.
Η Permacrisis (διαρκής κρίση) επαναπροσδιορίζει θεμελιωδώς τη φύση της κρίσης, καθιστώντας οποιαδήποτε μορφή μεσοπρόθεσμου σχεδιασμού ή οράματος για το μέλλον – είτε σε ατομική είτε σε συλλογική κλίμακα – φαινομενικά μάταιη.
Ιστορικά, τα συλλογικά οράματα υπήρξαν συχνά η κινητήρια δύναμη πίσω από την κοινωνική πρόοδο. Ωστόσο, στην εποχή της διαρκούς κρίσης, η εστίαση μετατοπίζεται προς την καταπολέμηση του πανταχού παρόντος «εχθρού» της στιγμής, αφήνοντάς μας παγιδευμένους σε ένα αέναο παρόν. Επιπλέον, μας λένε επανειλημμένα ότι η πραγματικότητα είναι υπερβολικά περίπλοκη και απρόβλεπτη για να διαμορφωθεί από οποιαδήποτε συλλογική βούληση.
Αυτό σηματοδοτεί μια ριζική απομάκρυνση από την παραδοσιακή αντίληψη της κρίσης. Σε όλη την ιστορία, η «κρίση» έχει συχνά συνδεθεί με τη δυνατότητα για ευκαιρίες και πρόοδο. Η Permacrisis, από την άλλη πλευρά, αντιπροσωπεύει μια σύγχρονη αντιστροφή αυτής της έννοιας. Αποκλείει την ιδέα της περαιτέρω προόδου και σηματοδοτεί μια διαρκώς προκλητική ή επιδεινούμενη κατάσταση, η οποία δεν μπορεί ποτέ να επιλυθεί πραγματικά, αλλά μόνο να αντιμετωπιστεί. Κάτω από την επιφάνειά της, αυτή η αφήγηση, παρά το γεγονός ότι φαίνεται εστιασμένη στη λύση και στραμμένη προς το μέλλον, φέρει σιωπηρές μηδενιστικές και αποπολιτικοποιητικές αποχρώσεις. Υπονοεί ότι ο κόσμος είναι προορισμένος για καταστροφή, ανεξάρτητα από τις πράξεις ή τις παρεμβάσεις μας.
Ο Albert Hirschman, στο έργο του «Η ρητορική της αντίδρασης», εμβάθυνε στην έννοια της «θέσης ματαιότητας», η οποία περιστρέφεται γύρω από την απόρριψη της πολιτικής δράσης λόγω μιας μοιρολατρικής πεποίθησης ότι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε είναι τόσο τεράστιες που κάθε προσπάθεια αντιμετώπισής τους είναι καταδικασμένη να καταλήξει σε αποτυχία.
Αυτή η σκοτεινή, καταστροφολογική, αποκαλυπτική προοπτική έχει μια άλλη πλευρά που γίνεται ιδιαίτερα εμφανής στις συζητήσεις γύρω από την κλιματική αλλαγή και την ευρύτερη οικολογική κρίση. Η επικρατούσα αφήγηση συχνά υποδηλώνει ότι κάθε απαραίτητο μέσο δικαιολογείται στην προσπάθεια να «σωθεί ο πλανήτης», συμπεριλαμβανομένου ενός ευρέος φάσματος αυταρχικών παρεμβάσεων.
Όταν η ίδια η επιβίωση της ζωής στη Γη φαίνεται να κρέμεται από μια κλωστή, μπορεί να φαίνεται επιτακτική ανάγκη να παρακάμψουμε τις περιπλοκές του δημοκρατικού διαλόγου και της διαβούλευσης υπέρ της επείγουσας δράσης. Κατά συνέπεια, δεν είναι τυχαίο ότι οι υποστηρικτές της μόνιμης κρίσης τονίζουν τον παγκόσμιο χαρακτήρα πολλών κρίσεων, υποστηρίζοντας ότι αυτές μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά μόνο σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό το επιχείρημα οδηγεί τελικά στην έκκληση για τη μεταβίβαση όλο και μεγαλύτερων εξουσιών σε υπερεθνικές οντότητες όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας.
Η Permacrisis χρησιμεύει ως μια διαφωτιστική περίπτωση. Πέρα από τις συμβατικές και επαναλαμβανόμενες λύσεις που αντηχούν τουλάχιστον από την οικονομική κρίση του 2008 - συμπεριλαμβανομένης της αξιοποίησης της ψηφιακής επανάστασης για αυξημένη παραγωγικότητα, βελτιωμένη οικονομική διαχείριση και επιδίωξη πιο δίκαιης χάραξης πολιτικής - οι συγγραφείς αφιερώνουν σημαντική προσοχή στο βιβλίο τους στην επιτακτική ανάγκη κατασκευής «ενός νέου πλαισίου για τη διαχείριση της παγκοσμιοποίησης και της παγκόσμιας τάξης».
Αυτό προβλέπει μια επαναξιολόγηση των «συμβατικών υποθέσεων σχετικά με την κυριαρχία των εθνών-κρατών» και μια ετοιμότητα να «παραχωρήσουν ένα βαθμό αυτονομίας». Μια τέτοια πρόταση είναι αξιοσημείωτη αν αναλογιστούμε ότι πολλές από τις προκλήσεις που μαστίζουν τον δυτικό κόσμο μπορούν να αποδοθούν ακριβώς στη διάβρωση της κυριαρχίας και της δημοκρατίας και στην υπεροχή ασύδοτων διεθνών και υπερεθνικών οργάνων, συχνά υποταγμένων σε ιδιωτικά και εταιρικά συμφέροντα.
Εξίσου αξιοσημείωτες είναι οι προτάσεις των συγγραφέων για τη μεταρρύθμιση του διεθνούς συστήματος. Επιχειρηματολογούν κατά της δημιουργίας νέων θεσμών και αντ' αυτού υποστηρίζουν τη μεταρρύθμιση των υφιστάμενων οντοτήτων που κυριαρχούνται από τη Δύση, όπως η G20, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, με στόχο να καταστούν πιο δημοκρατικές και αντιπροσωπευτικές, ιδιαίτερα των μη δυτικών δυνάμεων, με την Κίνα στην πρώτη γραμμή.
Ωστόσο, αυτό που βολικά παραλείπουν είναι ότι αυτός είναι ο ίδιος ο τύπος μεταρρύθμισης που χώρες όπως η Κίνα υποστηρίζουν για πάνω από μια δεκαετία, μόνο για να αγνοηθούν συστηματικά από τις δυτικές δυνάμεις, ιδιαίτερα τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες ιστορικά έχουν υιοθετήσει μια κατηγορηματικά αντικινεζική στάση. Ως αποτέλεσμα, τα μη δυτικά έθνη, ενωμένα υπό την αιγίδα του μπλοκ BRICS υπό την ηγεσία της Κίνας, αναλαμβάνουν τώρα ηγετικό ρόλο στη δημιουργία του δικού τους αστερισμού διεθνών θεσμών.
Αυτή η μετατόπιση υπογραμμίζει μια ευρύτερη παγκόσμια αναβαθμονόμηση, όπου οι αναδυόμενες δυνάμεις αμφισβητούν την παραδοσιακή δυτικοκεντρική διεθνή τάξη, προκαλώντας μια αναδιαμόρφωση της παγκόσμιας διακυβέρνησης και, ενδεχομένως, έναν μετασχηματισμό στη δυναμική της γεωπολιτικής επιρροής.
Ωστόσο, η υποστήριξη μιας «πιο συνεργατικής παγκόσμιας τάξης» υπό το πρόσχημα της μόνιμης κρίσης, παρακάμπτοντας παράλληλα τις υποκείμενες αιτίες της τρέχουσας αποσύνθεσης της παγκόσμιας τάξης -που οδηγείται κυρίως από τις ξέφρενες προσπάθειες της Αμερικής να διατηρήσει την φθίνουσα παγκόσμια ηγεμονία της- μπορεί, στην καλύτερη περίπτωση, να θεωρηθεί ανειλικρινής. Επιπλέον, υπογραμμίζει μια κρίσιμη πτυχή της permacrisis: είναι θεμελιωδώς ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζει τον δυτικό κόσμο.
Στην ουσία, πέρα από τον χαρακτηρισμό της ως «μέθοδος διακυβέρνησης», η permacrisis συμπυκνώνει εύστοχα την ανησυχία που κυριεύει τις δυτικές ελίτ. Σηματοδοτεί την ανησυχία τους για την πιθανή κατάρρευση της κυριαρχούμενης από τη Δύση «διεθνούς τάξης βασισμένης σε κανόνες» και την εξέχουσα θέση τους στην παγκόσμια ιεραρχία.
Αυτό που ο Gordon Brown και οι συνάδελφοί του συγγραφείς αντιλαμβάνονται ως υπαρξιακή κρίση – δηλαδή, την αμετάκλητη παρακμή της δυτικής κυριαρχίας – θεωρείται από μεγάλο μέρος του μη δυτικού κόσμου ως ευκαιρία. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίο το μπλοκ των BRICS δεν προσυπογράφει το καταστροφολογικό αφήγημα της διαρκούς κρίσης. Δεν είναι ότι αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν τις πιεστικές παγκόσμιες προκλήσεις.
Αντίθετα, ερμηνεύουν την τρέχουσα συγκυρία όχι ως το τέλος του κόσμου, αλλά μάλλον ως την αυγή ενός νέου. Αντιλαμβάνονται το εξελισσόμενο τοπίο ως μια ευκαιρία για μια επανεξισορρόπηση της παγκόσμιας ισχύος και μια απομάκρυνση από τη δυτικοκεντρική κυριαρχία.
No comments:
Post a Comment